Pierwszy w kraju ośrodek zajmujący się problemami krwiodawstwa został utworzony w 1935 roku przy Szpitalu Polskiego Czerwonego Krzyża w Warszawie. Otrzymał on nazwę Instytutu Pobierania i Konserwacji Krwi.
Rok później Polski Czerwony Krzyż zorganizował w Łodzi Centralną Stację Wypadkową, w skład której wchodził Ośrodek Przetaczania Krwi.
W pierwszych latach działalności obydwa ośrodki zajmowały się opracowaniem zasad i podstaw lecenia krwią i ich popularyzacją.
W ostatnim roku przed wybuchem II wojny światowej działały w Polsce trzy ośrodki przetaczania krwi. Dysponowały one około tysiącem stałych krwiodawców.
W czasie wojny gwałtownie wzrosło zapotrzebowanie na krew. Masowo zgłaszać się zaczęli honorowi dawcy krwi, a jako pierwsze oddały krew sanitariuszki i pielęgniarki. W okresie Powstania Warszawskiego masowy, spontaniczny i bezinteresowny udział, a w szczególności kobiet i młodzieży, należy do najpiękniejszych kart historii Polskiego Czerwonego Krzyża.
Pierwsza stacja przetaczania krwi po wojnie powstała już w marcu 1945 roku w Łodzi. Pracami jej w początkowym okresie kierował prof. Ludwik Hirszfeld.
Do 1950 roku utworzono 14 stacji krwiodawstwa dysponujących 6500 dawcami. Pracami ich kierował Resort Pomocy Doraźnej i Krwiodawstwa zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża. Opracował on pierwsze regulaminy dla placówek służby krwi i pierwszy regulamin organizacyjny krwiodawstwa w Polsce, Polski Czerwony Krzyż prowadził werbunek dawców, pobieranie, konserwację i wydawanie szpitalom krwi, szkolenie lekarzy w zakresie leczenia krwią oraz organizował kursy dla personelu pomocniczego.
2 czerwca. 1958 roku Rada Ministrów powołała do życia Instytut Hematologii w Warszawie. Służba krwi podporządkowana została resortowi zdrowia, Polski Czerwony Krzyż zajmuje się odtąd zagadnieniami propagandy krwiodawstwa oraz werbunkiem dawców honorowych.
W pierwszych latach działalności Instytut zajmował się usystematyzowaniem i ujednoliceniem przepisów leczenia krwią oraz tworzeniem nowych placówek służby krwi. Instytut prowadził także szkolenie fachowe pracowników nauki, laborantów i techników.
Działalność Polskiego Czerwonego Krzyża w tym okresu skupiała się wokół zagadnień propagandy i werbunku krwiodawców. Główne prace w tym zakresie to wydawanie w masowym nakładzie plakatów, popularnych broszur, ulotek i innych wydawnictw.
Wiele miejsca w działalności Polskiego Czerwonego Krzyża zajmowała akcja uświadamiania, że oddawanie krwi jest nieszkodliwe. Do najczęściej stosownych form propagandy należały prowadzone w zakładach pracy, szkołach i innych instytucjach pogadanki, referaty i wykłady. Aktywiści PCK prowadzili agitację bezpośrednio na stanowiskach pracy.
Wiele materiałów na temat krwiodawstwa publikowała prasa centralna i gazety regionalne. Wiele audycji emitowały radio i telewizja.
Dla najaktywniejszych dawców organizowane były spotkania, podczas których wręczano podziękowania, dyplomy, a najbardziej zasłużeni otrzymywali pamiątkowe upominki i odznaczenia. W tym czasie organizowane były wyjazdowe ekipy do zakładów pracy, podczas których pobierano krew od chętnych. Dużą pomocą służyły zakładowe placówki służby zdrowia.
Kluczową rolę w rozwoju honorowego krwiodawstwa Polskiego Czerwonego Krzyża odegrały Kluby Honorowych Dawców Krwi. Działały one w pierwszych latach przy zakładowych i szkolnych Kołach PCK, a ostatnio stanowią podstawowe jednostki organizacyjne Polskiego Czerwonego Krzyża.
Rozwój klubów honorowych dawców krwi w latach 1960 – 1986 obrazuje poniższa tabela.
Kluby powstawały i działały we wszystkich środowiskach – w zakładach pracy, w wojsku, milicji, szkołach, na uczelniach, w dużych i małych miejscowościach.
Warto zauważyć, że najaktywniejsze kluby działały w tych zakładach pracy, gdzie występowały najcięższe warunki pracy – w kopalniach, hutach, stoczniach i na kolei. Pracownicy tych zakładów okazywali się naj ofiarniej szymi, bezinteresownymi krwiodawcami PCK.
Celem każdego klubu było dążenie do maksymalnego zabezpieczenia krwi na potrzemy służby zdrowia, propagowanie idei honorowego krwiodawstwa oraz pozyskiwanie nowych dawców krwi w środowisku swojego działania. Dlatego też przejęły one w skład swoich członków tych pracowników, którzy już oddawali krew w chwili założenia klubu, ale przede wszystkim przeważającą większość członków stanowiły osoby nowoprzyjęte do klubu. Pozyskiwaniu nowych dawców służyły organizowane przez zarządy klubów konkursy np. “1 + 1” – każdy członek klubu zwerbuje przynajmniej jednego nowego krwiodawcę.
W popularyzacji idei honorowego krwiodawstwa kluby wykorzystywały zakładowe środki przekazu tj. gazety zakładowe i radiowęzły. Niemal wszystkie kluby posiadały gabloty wystawowe, w których eksponowano osiągnięcia i umieszczano informacje o pracy klubu.
Podstawowym zadaniem klubu obok pozyskiwania nowych krwiodawców było i jest organizowanie honorowego krwiodawstwa PCK. Odbywa się to zazwyczaj w formie stałych zbiorowych wyjazdów członków klubu do stacji i punktów krwiodawstwa. Niektóre kluby organizują pobieranie krwi na terenie swojego zakładu pracy. Dużą popularnością cieszyły się i nadal cieszą się akcje wyjazdowe w celu oddania krwi dla chorych w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie – Międzylesiu i w Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi.
Rok 1989 to początek kryzysu w polskim krwiodawstwie.
Największy spadek nastąpił w ilości klubów HDK PCK – o 46%, stosunkowo mniejszy w ilości członków klubów – o 37% i oddanej przez nich honorowo krwi – o 21%.
Warto podkreślić fakt, że udział krwi pobranej honorowo w stosunku do ogólnej ilości pobranej krwi nie wykazuje tendencji spadkowej.
Świadczy to o tym, że likwidacji uległa stosunkowo duża ilość klubów małych, zrzeszających niewielu dawców.
Przyczyny spadku ilości dawców krwi i oddanej przez nich ilości krwi są różnorodne i skomplikowane. Należą do nich z całą pewnością zmiany ustrojowe w kraju, przejście z gospodarki realnego socjalizmu do gospodarki wolnorynkowej. W przeważającej ilości kluby działały w państwowych zakładach pracy, z których wiele w ostatnich latach uległo likwidacji lub prywatyzacji. W wielu zakładach pracy nastąpiły zwolnienia grupowe, wystąpiło zjawisko bezrobocia. Te czynniki miały zasadniczy wpływ na działalność klubów HDK. Wraz z likwidowanymi zakładami upadły działające w nich kluby. Wśród zwalnianych pracowników znaleźli się honorowi dawcy krwi. Właściciele prywatnych firm niechętnie patrzą na płatną nieobecność w pracy spowodowaną oddaniem krwi przez pracownika.
Wiele rozgoryczenia wywołał fakt likwidacji przez Sejm RP tytułów honorowych, w tym tak bardzo cenionego “Zasłużony dla Zdrowia Narodu”. Honorowi krwiodawcy PCK poczuli się oszukani, nie mogą zrozumieć dlaczego władze i społeczeństwo nie doceniają faktu oddania kilkudziesięciu litrów życiodajnej krwi. Są to tylko niektóre przyczyny spadku ilości krwiodawców i oddanej przez nich krwi.
Spadek ilości pobieranej honorowo krwi w kilku ostatnich latach spowodował działania ze strony Polskiego Czerwonego Krzyża, zmierzające do jego zahamowania i spowodowania wzrostu.
Polski Czerwony Krzyż opracował i realizuje “Ramowy program” z zakresu krwiodawstwa obejmujący różne formy działalności oraz sposoby propagowania idei honorowego krwiodawstwa, mające na celu stworzenie warunków do dalszego promowania tej działalności.
Polska służba krwi przystąpiła do realizacji programu samowystarczalności Polski w krew – opracowanego przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej i Instytut Hematologii i Transfuzjologii.
W latach dziewięćdziesiątych w miejsce klubów zakładowych powstają kluby lokalne, gminne, miejskie i rejonowe. Członkami tych klubów są honorowi dawcy krwi mieszkańcy dzielnicy, gminy, miasta itp.
Wydaje się, że jest to tendencja prawidłowa i rokuje na przyszłość duże efekty.
Nowum w ruchu honorowego krwiodawstwa są kluby działające przy instytucjach kościelnych – parafiach, seminariach i klasztorach.
Wykazują one dużą aktywność i nadają idei honorowego krwiodawstwa nowe wartości.
W ostatnich latach spadek ilości klubów i ich członków został zahamowany, obserwujemy stabilizację, a nawet wzrost szeregów krwiodawców. Nadzieją napawa fakt licznego wstępowania w szeregi członków klubów młodzieży i kobiet.
W końcu 2000 roku działały w kraju 2039 kluby HDK PCK. Zrzeszały one 209145 aktywnych krwiodawców. Członkowie klubów oddali honorowo 234791 litrów krwi. W okresie 2000 roku kluby pozyskały 17212 nowych krwiodawców.
HONOROWE KRWIODAWSTWO ZA GRANICĄ
W większości państw świata promocją, organizacją krwiodawstwa oraz pozyskiwaniem nowych dawców krwi zajmują się narodowe Stowarzyszenia Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca.
Ideologia i zasady Stowarzyszenia są bardzo bliskie powszechności, dobrowolności, anonimowości i bezinteresowności krwiodawstwa, jako ruchu mającego na celu niesienie pomocy drugiemu choremu i potrzebującemu człowiekowi.
W niektórych krajach krwiodawstwo organizują stowarzyszenia autonomiczne. Tak jest we Francji. Francuscy krwiodawcy zrzeszeni są we Francuskiej Federacji Honorowych Krwiodawców. Federacja powstała 7 kwietnia 1961 roku i działa pod patronatem Prezydenta Republiki i Ministra Zdrowia. Posiada ona swoje struktury we wszystkich departamentach i miastach. Działają także federacje branżowe np. pracowników poczty i telegrafów, pracowników kolei i metra. Regionalne struktury ściśle współpracują z Oddziałami Instytutu Pasteura (Stacje Krwiodawstwa), które finansują całość promocji i propagandy krwiodawstwa. Pobór krwi odbywa się z wykorzystaniem ambulansów. Miejskie organizacje krwiodawców uzgadniają z Instytutem terminy akcji i są odpowiedzialne za zorganizowanie osób chętnych do oddania krwi. We Włoszech działają cztery niezależne organizacje krwiodawców AVIS, FIDAS, FRATRES (organizacje kościelne) i Krwiodawstwo Włoskiego Czerwonego Krzyża.
Organizacje te bardziej współzawodniczą i konkuruj ą między sobą niż współpracują.
W krajach anglosaskich krwiodawstwo zorganizowane jest na zasadzie tzw. Banków Krwi. Dawca ma w Stacji Krwiodawstwa swoje “konto krwi”, z którego korzysta w przypadku choroby i konieczności transfuzji.
Koordynację krwiodawstwa w skali światowej sprawuje Międzynarodowa Federacja Organizacji Honorowych Dawców Krwi – Światowa Organizacja Krwiodawców – FIODS.
Działa ona od 4 grudnia 1955 roku.
Celem Federacji jest szerzenie idei całkowitej bezinteresowności daru krwi i jego powszechności wg zasady “Ni race. Ni religion, Ni frontiere” – Krew oddajemy drugiemu człowiekowi bez względu na jego kolor skóry, wyznanie czy przynależność państwową.
Działalność FIODS – szerzone przez Federację idee mają szczególnie ważne znaczenie w niektórych krajach Afryki i Ameryki Południowej, gdzie jeszcze dzisiaj spotyka się przypadki handlu krwią.
Członkami FIODS są organizacje krwiodawców z 30 krajów Europy, 6 Azji, 24 Afryki, 15 Ameryki Północnej i Południowej oraz Australii i Oceanii.
Od 1994 roku aktywnym, pełnoprawnym członkiem FIODS jest Krajowa Rada Honorowego Krwiodawstwa Polskiego Czerwonego Krzyża. Niektóre polskie Kluby Honorowych Dawców Krwi PCK utrzymują z Federacją kontakty korespondencyjne.
